Hoi Durkje! Vandaag ga je onze lezers informeren over jouw ervaring met het bestuderen van de Duitse taal in Duitsland. Je gaat ook je kennis over de historische Berlijnse cultuur met ons delen, dus wij zijn zeer benieuwd naar je verhaal. Zou je jezelf aan onze lezers willen voorstellen?

Ja, natuurlijk. Mijn naam is Durkje Salman, en ik ben geboren en getogen in Amsterdam. Tijdens mijn bacheloropleiding Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam heb ik een Erasmusjaar in Berlijn mogen ervaren. Na dat jaar heb ik besloten om een aansluitende masteropleiding te volgen in Duitsland. Momenteel woon ik in Potsdam, een stad vlakbij Berlijn. Daar volg ik de master International War Studies van de Universität Potsdam in samenwerking met University College Dublin (Ierland). Mijn moedertaal is dus Nederlands, maar ik spreek ook Duits en Engels. Beiden spreek ik ongeveer op C1 niveau, maar ik moet zeggen dat het luisteren en lezen voor mij altijd wat makkelijker is geweest. Op dit moment probeer ik ook een beetje Italiaans te leren, maar daar wil ik de tijd voor nemen.

Interessant! Ik denk dat veel lezers zich kunnen voorstellen dat het lastig is om een nieuwe taal te beginnen. Nu met de focus op het Duits: ik ben benieuwd naar jouw proces van het Duits leren. Wanneer ben je begonnen met het leren van Duits? 

In Nederland heb je verplicht Duitse taal en literatuur op het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo). Ikzelf volgde onderwijs op het vwo-niveau, waarbij je vanaf het tweede jaar verplicht Duits als vak krijgt. Na het derde jaar mag je dan kiezen tussen Duits en Frans. Ik ben dyslectisch, dus voor mij waren talen altijd heel lastig. Ik koos ervoor om toentertijd beide talen te laten vallen. De wijze waarop Duits werd onderwezen op de middelbare school, paste gewoonweg niet bij mij. Het ging veelal om woordjes uit het hoofd leren. Een methode die niet voor mij werkt.

Toch vond ik destijds Duitsland al een fascinerend land. Ik was echt al verliefd geworden op Berlijn, dus ik wilde uiteindelijk wel de kans aangrijpen om ooit een keer Duits te leren. Tijdens mijn bachelor heb ik besloten om zelf te beginnen met het lezen van Duitse boeken. Verder ben ik naar het Duitse nieuws gaan kijken, heb ik Duitse muziek geluisterd en heb ik ook een aantal vakken gevolgd in het Duits aan de Universiteit van Amsterdam. Na ook nog eens enkele taalcursussen gedaan te hebben in Duitsland zelf, merkte ik vanzelf hoe het steeds makkelijker werd om Duits te spreken. 

Als ik jouw verhaal zo hoor, ben ik toch wel onder de indruk van de manier waarop jij jezelf niet hebt laten ontmoedigen om een taal zoals Duits te leren. Je geeft bijvoorbeeld zelf aan dat je dyslexie hebt en dat de lesmethode op de middelbare school niet effectief was voor jou. Hoe heb je dan toch die stap weten te zetten om een hele nieuwe taal vanaf het begin te leren?

Ja, inderdaad. Mijn dyslexie en de lesmethode ontmoedigde mij wel heel erg. Echter, ik wist op jonge leeftijd al dat ik heel graag naar Duitsland wilde. Om daar te studeren, maar ook om mijn voorliefde voor de geschiedenis in praktijk te kunnen brengen. Ik heb ook wel eens gehuild, waarbij ik dan dacht “Ik wil dit zo graag, maar ik kan gewoon geen Duits, dus hoe ga ik dit ooit doen?” Daarbij kwamen dan ook nog eens bijkomstige gedachten spelen als “dit kan ik niet, want ik ben dyslectisch en ik kan geen talen leren: het is zo lastig” Uiteindelijk ben ik het op een andere manier gaan benaderen door te denken van: wat kan ik dan wel? Ik heb bijvoorbeeld altijd een goed gevoel voor tekstbegrip gehad. Daar ging ik dan ook mee aan de slag. Ik begon met het lezen van kinderboeken in het Duits en daarbij was het vaak ook een kwestie van een soort puzzelen. “Oh, dit woord lijkt heel erg op het Nederlands.” Uiteindelijk kom je er dus wel uit, waardoor ik het ook steeds leuker begon te vinden. Ik hoefde niet meer woordenlijstjes te stampen zoals op de middelbare school, maar het was meer een spelenderwijze exploratie door boeken te lezen en muziek te luisteren. Dat hielp mij heel erg. 

Wat fijn zeg. Op een gegeven moment ben je dus in Duitsland om verder te studeren. Je vertelde eerder in het interview dat de voorliefde voor geschiedenis jou het meeste trekt. Zou je daar meer over kunnen vertellen?

Heel graag. Tijdens de middelbare school merkte ik dat de Nederlandse geschiedenis mij niet heel erg trok, maar wel de internationale en Duitse geschiedenis meer. Vooral de periode rondom de Tweede Wereldoorlog sprak mij heel erg aan. En ja, dan kom je toch in Duitsland terecht. Vanzelfsprekend is het dan ook handig als je de taal in kwestie spreekt. Ik wilde ook per sé dit dagboek in het Duits lezen of dat document van de Schutzstaffel (SS) in het Duits lezen. Dat helpt gewoon veel meer voor het (contextuele) begrip. 

Vooral in Berlijn is die geschiedenis zo levend. Je loopt langs bepaalde delen van de Berlijnse muur en je denkt van “Oh, maar dit is bijzonder” omdat er dan een plakkaat bij hangt waarop de historische context wordt toegelicht. Bijvoorbeeld dat er bij dit deel van de muur executies plaatsvonden. Verder heb je bijvoorbeeld ook van die Stolpersteine (struikelstenen). Dat zijn kleine steentjes die voor huisjes liggen en symboliseren de slachtoffers van het nationaalsocialisme. Al deze stukjes geschiedenis zou je misschien minder kunnen bevatten als je geen Duits spreekt. Je mist dan immers het Duitse perspectief. Dat wilde ik graag juist meekrijgen als student Geschiedenis. 

In Nederland gaan we heel anders om met het reflecteren op de Tweede Wereldoorlog. In Amsterdam was er bijvoorbeeld het idee om een Holocaust Monument te plaatsen. Nu komt het monument er officieel wel, maar dit gebeurt pas na jarenlang debatteren. In Berlijn hadden ze destijds ook besloten om een Holocaust Monument te plaatsen en binnen een paar jaar stond het er. Voor mij is dit een duidelijk voorbeeld hoe Duitsland anders omgaat met de geschiedenis over de Tweede Wereldoorlog. In het Duits heb je daar een heel mooi woord voor, genaamd Vergangenheitsbewältigung. Dat betekent de manier waarop je met de geschiedenis omgaat. Duitsland is daar veel actiever mee vanwege de onmiskenbare rol die het daarin heeft gespeeld. 

Zijn er ook nog specifieke elementen uit de periode van de Tweede Wereldoorlog die jou dan het meeste trekken?

Ja. Ik heb de Jodenvervolging altijd heel interessant gevonden. Misschien ken je de Franse historicus Pierre Nora wel. Nora is bekend geworden door zijn werk Les Lieux de Mémoire, waarmee hij refereert naar plaatsen van herinnering. In Duitsland heb je ontzettend veel van deze plekken: monumenten en gedenkplekken. Een van mijn persoonlijke favorieten is bij Unter den Linden, in het hart van Berlijn. Daar heb je een groot plein genaamd Bebelplatz. Het plein is voornamelijk bekend door de boekverbrandingen op 10 mei 1933 door de nationaalsocialisten. Hierbij werden wel meer dan 25.000 boeken van onder meer Heine, Marx en Mann verbrand. Onder het plein is een monument ter nagedachtenis van die gebeurtenis is opgenomen. Het monument visualiseert lege boekenkasten als symboliek voor alle kennis die men verloren is ten gevolge van de boekverbrandingen. 

De laatste tijd ben ik ook veel bezig met studies over gender. Met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog en in het bijzonder de Holocaust is hier weinig over te vinden. Het is een onderwerp dat vaak vergeten wordt. Het bezoeken van monumenten voor LGBT+ minderheden biedt voor mij een historische context, maar ik denk dat hier nog veel te winnen valt binnen de geschiedschrijving. Daar wil ik dus graag aan bijdragen. 

Mooi dat je daaraan wil bijdragen! Ik ben ook benieuwd hoe jij je praktische Duitse taalvaardigheden inzet om het Duitse perspectief beter te begrijpen. 

Misschien heel simpel, maar je kan veel Duitse (geschiedenis)boeken lezen die geen vertaling hebben. Een vertaling naar het Engels of Nederlands doet namelijk vaak toch wel een beetje af aan de connotatie. Duitsers hebben, zoals ik net al zei, best wel een ander idee van de geschiedenis. Ze voeren op een andere manier hun historisch onderzoek uit en kijken met een andere lens naar het verleden. Het helpt ook om dagboeken of getuigenissen te lezen. Hierdoor krijg je een beter beeld van het groter geheel. Zonder mijn vaardigheden in de Duitse taal had ik dat gewoon niet zo kunnen doen. 

Je noemt zelf al een aantal voorbeelden van historische plekken in Berlijn waar je veel van de Duitse geschiedenis kan terugzien. Zijn er nog andere historische plekken in het straatbeeld van Berlijn die je in het bijzonder dierbaar zijn?

Mooie vraag! Voor mij is Bebelplatz mijn meest favoriete plek. Daar vind ik de betekenis zo krachtig van. Ik vind het hele idee van de Stolpersteine ook heel interessant, omdat je dan als het ware ‘struikelt’ over de geschiedenis. Daarnaast is de architectuur in Berlijn ongelooflijk divers. Je kan zo een gebouw tegenkomen uit de tijd van de Verlichting, terwijl het gebouw ernaast door de DDR is gebouwd. 

Een ander bijzonder verhaal betreft het Humboldt Forum. Dat is nu een museum in het centrum van Berlijn in de wijk Mitte. Voor de Tweede Wereldoorlog was dit de residentie voor de graaf en vorst van Brandenburg en later de residentie van de koningen van Pruisen en de Duitse keizers. Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep het gebouw veel schade op, waarbij de nationaalsocialisten er ook niets mee hadden omdat het een afspiegeling van de monarchie was. Na de Tweede Wereldoorlog besloot de DDR het ernstig beschadigde gebouw volledig af te breken om er vervolgens een cultuurcentrum in te huisvesten (Palast der Republik) wat na ruim dertig jaar ook werd afgebroken. Uiteindelijk is er besloten om de voormalige residentie van de koningen en keizers na te bouwen. In een iets moderner jasje wel. De façade is zoals de oude residentie, maar binnen wordt de focus gelegd op niet-Europese, ethnologische collecties. Zoals je merkt worden er allerlei verschillende historische aspecten in één gebouw samengebracht. Dat vind ik persoonlijk geweldig, omdat deze contrasterende aspecten uit de geschiedenis ook terugkomen in het Berlijnse straatbeeld en de gevarieerde bouwstijlen. 

Daar kan ik me heel goed in vinden. Misschien trekt het ook wel weer nieuwe bezoekers aan? Dat kan ik mij namelijk wel voorstellen als je meerdere functies toekent aan een bepaald gebouw of een bepaalde plek. 

Zeker! Het is ook de geschiedenis levende houden. Niet iedereen vindt geschiedenis interessant. Dan komt natuurlijk de vraag naar boven van “wat heb ik hier als persoon mee?” Als geschiedkundige elementen vervolgens een integraal onderdeel van het straatbeeld worden, doordat het geïncorporeerd zit in de rode lijn van de stad, dan kan je niet om de geschiedenis heen. In Berlijn komt dit duidelijk tot uiting en dat is geweldig!