Welkom Nynke en Wytse Willem. Jullie zijn hier vandaag om iets te vertellen over de Friese taal. Ik ben erg benieuwd naar jullie verhaal. Zouden jullie jezelf willen voorstellen aan de lezers?

Nynke: Ja, natuurlijk. Mijn naam is Nynke Pel. Ik ben 27 jaar oud. Ik ben opgegroeid in Friesland, maar toen ik ging studeren, ben ik naar Leiden verhuisd. Momenteel werk ik bij een non-profit organisatie die strijdt tegen kansenongelijkheid onder jongeren. Daarnaast doe ik de pabo en hoop ik binnenkort als juf voor de klas te staan. Ik heb Midden-Oostenstudies gestudeerd aan de Universiteit Leiden. Tijdens deze studie heb ik een beetje Perzisch geleerd, maar de talen die ik echt vloeiend spreek zijn Fries, Nederlands, en Engels. 

Wytse Willem: En ik ben Wytse Willem Pel. Ik ben 22 jaar oud en ik woon ook in Leiden. Ik studeer Taalwetenschap en Klassieke Talen aan de Universiteit Leiden. Tijdens mijn studie leer ik dus Oudgrieks en Latijn. Verder spreek ik net als Nynke vloeiend Fries, Nederlands, en Engels.

Dank jullie wel. Ik heb gelezen dat ‘het Fries’ eigenlijk verwijst naar verschillende verwante talen, namelijk het Saterfries, het Noordfries, en het Westerlauwers-Fries. Jullie zijn opgegroeid met het Westerlauwers-Fries dat in de Nederlandse provincie Friesland gesproken wordt. Zouden jullie iets meer kunnen vertellen over deze drie talen?

Nynke: Ja, natuurlijk. Je hebt inderdaad ‘de Friese taal’ en wanneer de meeste mensen hieraan denken, bedoelen ze eigenlijk het Westerlauwers-Fries dat in de Nederlandse provincie Friesland gesproken wordt. Lang geleden was er een volk, ‘de Friezen’, dat in een strook langs de kust van Denemarken, Duitsland, en Nederland woonde. Zij spraken toen allemaal ongeveer dezelfde taal. In sommige gebieden zijn daar nog sporen van overgebleven, maar doordat deze gebieden al lange tijd afgelegen liggen van elkaar, zijn de talen wel afzonderlijk doorontwikkeld. Ik weet daarom niet of wij die andere talen nu nog zouden kunnen verstaan.

De drie talen hebben dus hun oorsprong in dezelfde taal, maar zijn vervolgens uit elkaar gegroeid …

Wytse Willem: Ja, dat klopt. Vroeger was het gebied waar men Fries sprak veel groter, maar nu zijn dat eigenlijk alleen nog kleine ‘eilandjes’. Dat grote gebied is honderden jaren geleden uit elkaar gevallen. Sindsdien is het Fries dat destijds in dat grote gebied gesproken werd uiteengegroeid tot de huidige vormen. Ten oosten van het hedendaagse Friesland heeft het Saksisch veel invloed gehad. Het Saksisch werd daar steeds meer gebruikt in plaats van het Fries, totdat het gebied bijna helemaal ‘versaksischt’ was.

Het Saksisch. Zou je de lezers kunnen uitleggen wat dat precies is?

Wytse Willem: Ja, maar het is enigszins verwarrend. Ten eerste heb je de Angelsaksen, die rond het jaar vijfhonderd vanuit Duitsland en Denemarken naar Engeland en Friesland trekken. De taal die zij spraken, zou de basis voor het Engels en het Fries vormen. Het Saksisch dat vanaf de late Middeleeuwen het Fries zal verdrijven uit verschillende gebieden ten oosten van Friesland, is de taal van de Saksen die achterbleven in Duitsland. Op die manier speelde de taal van de Saksen eerst een rol bij het ontstaan van het Fries en later bij het verdwijnen ervan.

Hoe zijn de Friese taal en het volk ‘de Friezen’ dan eigenlijk ontstaan?

Wytse Willem: Dan moeten we terug naar het jaar tweehonderd. In die periode steeg de zeespiegel steeds meer, waardoor de mensen die aan de kuststrook in Nederland woonden, uiteindelijk moesten verhuizen. Rond het jaar vierhonderd was het land daardoor vrij leeg aan de kust. In Zuid-Denemarken leefden de Angelen en in Noord-Duitsland de Saksen. Omdat er in deze gebieden sprake was van overpopulatie, waren deze Angelsaksen gedwongen om nieuw land te vinden. In diezelfde tijd stortte het Romeinse Rijk in. De Romeinen verlieten Engeland, vanaf die periode zijn veel Angelen en Saksen naar Engeland gegaan. Een deel van hen is onderweg naar Engeland in Friesland terecht gekomen en is daar toen gebleven.

Konden de Angelsaksen daar dan komen omdat de zeespiegel inmiddels weer was gezakt?

Wytse Willem: Ja. Het interessante is dat de Angelsaksen de naam ‘Friezen’ hebben overgenomen. Dat betekent dat er langs de kust toch nog een kleine groep overgebleven was die zichzelf ‘Friezen’ noemde. De Angelsaksen hebben namelijk niet gezegd ‘wij heten Saksen’ of ‘wij heten Angelen’, ze zijn zichzelf daarna wel Friezen gaan noemen.

Hoe komt het eigenlijk dat het Fries behouden is gebleven en dat het niet is opgegaan in het Nederlands?

Wytse Willem: Dat is een heel lastige vraag. Tot in de late Middeleeuwen bestond het Fries in een onafhankelijk land. Daarmee bedoel ik dat het niet geregeerd werd door een hertog of een graaf. De natiestaat Nederland is nog niet zo oud, misschien is er nog niet genoeg tijd voor geweest.

Nynke: Misschien zal dat ooit nog gebeuren.

Wytse Willem: Wie weet. Vroeger bestond er natuurlijk ook geen eenheidstaal, toen had je veel verschillende dialecten. Pas sinds de zeventiende eeuw is het zo dat mensen één natie en één taal willen. Daarom was er voor die tijd geen taal die het Fries volledig kon verdrijven.

Nynke: Ja, er was toen nog niet één gebied of één land dat zei: ‘Er moet hier nu overal dezelfde taal worden gesproken.’ De laatste eeuwen zie je dat het Fries meer onderhevig is aan het Nederlands. In het Fries heb bijvoorbeeld best veel lange klanken. Eens in de paar jaar onderzoekt men hoe lang mensen die klanken nog aanhouden in hun taalgebruik. Je ziet dat de uitspraak elke tien jaar wat korter wordt. Hieraan zie je wel dat er een invloed is van het Nederlands.

Denken jullie dat het Fries ooit vervangen zal worden door het Nederlands?

Nynke: Dat is denk ik moeilijk te zeggen. Ik denk in ieder geval niet dat dit op de korte termijn zal gebeuren. Persoonlijk vind ik de diversiteit aan talen heel mooi, dus ik zou het zonde vinden als het Fries verdwijnt. Veel mensen beschouwen het Fries als een belangrijk onderdeel van hun identiteit, daarom denk ik dat het Fries niet zomaar zal verdwijnen. 

Wytse Willem: Ja, ik denk dat het nog wel een paar honderd jaar zal duren. Een taal verdwijnt ook niet spoorloos. Het is een heel gestaag proces. Er komen steeds meer leenwoorden en de zinsbouw verandert. Er zijn Friese woorden die misschien nog achthonderd jaar kunnen bestaan, maar in het jaar 2500 is misschien nog maar 10 procent van de woorden oorspronkelijk Fries.

Nynke: Ik heb wel het idee dat het Fries aan terrein verliest. Mijn opa kreeg op de basisschool bijvoorbeeld onderwijs in het Fries, maar ons basisonderwijs was in het Nederlands. Je ziet ook wel dat Friese ouders hun kinderen tegenwoordig bewust in het Nederlands opvoeden omdat ze het nut van het Fries niet meer zo inzien. Tegelijkertijd heeft het Fries nog wel een gezonde status, het is geen uitstervende taal zoals het Gaelic in Ierland bijvoorbeeld.

Je noemde net ook dat de Friese taal belangrijk is voor de identiteit van de Friezen. Wat draagt nog meer bij aan deze identiteit?

Nynke: Ik denk dat de taal, de vlag, en ook het landschap en de rust die daarbij hoort belangrijk zijn voor de Friese identiteit. De provincie Friesland heeft een prachtig landschap met meren en uitgestrekte weilanden. De vlag speelt ook een belangrijke rol. Zelf heb ik bijvoorbeeld, wanneer ik naar het buitenland ga, altijd een Friese vlag aan mijn rugzak, en dat zie ik ook bij anderen terug. Veel mensen plakken bijvoorbeeld een sticker van de vlag op hun auto. Ik heb ook een gebreide trui met de Friese vlag erop. Toen ik deze eens droeg in Australië, waren er mensen die langs de weg stopten, hun raampje naar beneden draaiden en zeiden: “O, wat mooi, wat mooi!” Dus het zit wel diep.

Wytse Willem: Ja, dat denk ik ook. Ik vraag me af hoe oud de Friese identiteit eigenlijk is. Ik weet wel dat er Friese teksten bestaan uit de Middeleeuwen waarin werd geschreven over de Friese taal. In die tijd heerste al het idee ‘Wij hebben een taal die anders is dan het Nederlands’, of dat wat er toen in Nederland gesproken werd. Daar benoemden ze de Friese taal blijkbaar al wel als een onderdeel van hun eigen identiteit, maar het concept dat wij nu bij culturele identiteit hebben is pas rond de negentiende eeuw ontstaan.

Denken jullie dat Friezen trotser zijn op hun afkomst, taal, en provincie dan Nederlanders uit andere provincies?

Nynke: Ja, ik denk wel dat Friezen trotser zijn op hun eigen provincie dan veel andere Nederlanders. Als je aan mensen vraagt: ‘Waar kom je vandaan?’, dan identificeren veel Nederlanders zich hooguit met de woonplaats waar ze vandaan komen. Veel Friezen zouden antwoorden: ‘Ik kom uit Friesland.’ Zij identificeren zich echt met de provincie. Je kunt het misschien vergelijken met Catalanen of Basken die ook erg trots zijn op hun eigen taal en cultuur.

Wytse Willem: Friezen zijn inderdaad erg trots op hun afkomst. Veel Friezen zeggen bijvoorbeeld ook: ‘We stammen af van de Vikingen!’ of ‘Het Nederlands stamt van ons af.’ Dat klopt niet, maar er bestaat dus wel het idee dat de Friezen een eeuwenoud volk zijn.

Nynke: In Friesland speelt het volkslied bijvoorbeeld ook een grotere rol dan in andere provincies. Wat ik interessant vind, is dat in het begin van de negentiende eeuw overal in Europa nationalistische sentimenten ontstonden. Het Friese volkslied en verschillende Friese sporten, zoals kaatsen, zijn toen aan de Friese identiteit verbonden. Het Friese volkslied werd toen pas geschreven. Mensen denken soms dat kaatsen een eeuwenoude Friese sport is, maar dat klopt niet. Het idee dat deze dingen echt bij de Friese identiteit horen is eigenlijk een beetje kunstmatig.

Wytse Willem: Het heeft inderdaad veel te maken het nationalisme. Toen pas zijn we gaan bepalen: ‘dit is écht Fries.’ In die tijd is er bijvoorbeeld ook weer meer aandacht gekomen voor de Friese taal. Schrijvers gingen in die tijd sprookjes verzamelen zoals de gebroeders Grimm dat deden in Duitsland.

Het Fries is binnen Friesland ook erkend als een officiële taal, terwijl de dialecten in de andere Nederlandse provincies deze status niet hebben gekregen binnen hun provincie. Wat is jullie mening daarover?

Nynke: Het Fries is binnen de provincie Friesland inderdaad een erkende taal. Je mag het Fries bijvoorbeeld gebruiken in de rechtbank, dat mag met dialecten in andere provincies niet. Ik vind het goed dat het Fries, dat geclassificeerd is als taal, ook als zodanig erkend wordt. Wanneer een taal erkend wordt, gaat er financiering naartoe en wordt er beleid over gemaakt. De provincie Friesland biedt bijvoorbeeld Friestalig onderwijs aan op basisscholen. Verder zou ik niet zeggen dat alleen Fries die status mag hebben. Als andere dialecten uiteindelijk ook geclassificeerd worden als een taal, dan vind ik dat zij ook die positie verdienen. Ik vind dat daar dan ook een stukje aandacht, erkenning, en financiering voor moet komen.

Wytse Willem: Ja, dat vind ik ook.

Hoe wordt dat onderscheid tussen een taal en een dialect dan gemaakt? Wanneer mag je iets eigenlijk een taal noemen?

Wytse Willem: Ik vind het moeilijk om daar een oordeel over te vellen, maar volgens mij is één criterium dat er oudere taalfases geschreven moeten zijn. Van veel Nederlandse dialecten bestaan geen teksten uit de Middeleeuwen, denk ik, maar van het Fries wel. Tijdens mijn studie Taalkunde werd deze vraag ook gesteld en toen zeiden ze: “Een taal is een dialect met een leger en een vloot.” Een dialect kan dus een taal worden genoemd, wanneer het een soort politiek gewicht heeft. Misschien heeft het Fries dat dan net genoeg gehad, maar andere dialecten niet.

Jullie zijn opgegroeid met beide talen. Hoe was dat voor jullie?

Nynke: Onze ouders hebben ons opgevoed in het Fries, dus dat is onze moedertaal. Ze hebben nooit Nederlands met ons gesproken en ook met de rest van onze familie spreken we enkel Fries. Als ik dat aan mensen vertel, vinden ze dat vaak gek. Ik heb Nederlands geleerd door mijn omgeving, denk ik. Bijvoorbeeld op het kinderdagverblijf, door vriendjes en vriendinnetjes, en door de televisie. Ik denk dat het wel belangrijk is dat een kind, naast het Fries, ook de Nederlandse taal aangeboden krijgt. Anders kan het kind wel een achterstand oplopen in het Nederlands.

Bij jullie thuis werd er dus alleen Fries gesproken, maar in jullie omgeving spraken veel mensen ook Nederlands. Hoe was het eigenlijk voor jullie om te schakelen tussen deze twee talen?

Nynke: Ik kon, en kan nu nog steeds snel schakelen tussen de twee talen. Ik kan ook halverwege een zin ‘oergean yn it Frysk, dat makket my neat út.’ [‘Overgaan in het Fries, dat maakt voor mij niets uit.’] Ik heb nog wel af en toe dat ik zinnen verhaspel, dan gebruik ik Friese uitdrukkingen in mijn Nederlands.

Wytse Willem: Ik kon en kan ook nog steeds goed schakelen tussen beide talen. Ik kan me ook niet herinneren dat ik bewust tweetalig ben opgevoed. Die gedachte is eigenlijk pas later gekomen. Als kind had ik er geen weet van, dus het heeft nooit tot problemen geleid.

De meeste mensen in Friesland spreken alleen Fries, maar jullie kunnen het ook schrijven ...

Wytse Willem: Ja, ik heb een grote interesse in onze taal. Ik vond het belangrijk om mijn eigen moedertaal te kunnen lezen en schrijven. Het Nederlands schrijf je grotendeels zoals je het uitspreekt, maar het Fries schrijf je vaak anders dan hoe je het uitspreekt. Het Fries heeft ook meer leestekens en accenten, zoals dakjes en schuine streepjes. Dat maakt het schrijven en lezen in het Fries best wel moeilijk. Er zijn daarom veel mensen die wel Fries spreken, maar het niet zo goed kunnen lezen en schrijven.

Nynke: Door de opkomst van sociale media zijn Friese jongeren wel meer Fries gaan schrijven. Ik heb daar laatst een documentaire over gekeken op de Friese televisiezender Omrop Fryslân. Er is door sociale media een opleving van het Fries, maar dit gaat wel ten koste van de correctheid van de spelling. De jongeren schrijven het Fries namelijk zoals je het uitspreekt. Over deze ontwikkeling verschillen de meningen. Sommige mensen vinden het een slechte ontwikkeling, omdat de spellingregels niet goed gebruikt worden. Er zijn ook juist mensen die het goed vinden, omdat jongeren de taal levend houden. Ik vind het zelf een interessante discussie.

Ja, dat is wel interessant. Ik denk dat er voor beide kanten wel iets te zeggen valt, ook omdat de taal een belangrijk onderdeel is van de Friese identiteit. Veel mensen vinden het dan waarschijnlijk belangrijk dat hij behouden wordt en niet teveel verandert.

Nynke: Ja, verandert. Maar zich ook aanpast aan het Nederlands. De jongeren passen namelijk de Nederlandse spellingsregels toe tijdens het typen. Ik weet nog niet zo goed wat mijn mening daarover is, maar ik vind het wel mooi dat veel Friese jongeren met elkaar communiceren in het Fries. Ook al is dat niet goed gespeld. Omrop Fryslân heeft tegenwoordig ook een Instagrampagina en daar posten ze Friese ‘memes’ op. Dat is een hit onder jongeren. Ik vind dat mooi, want het houdt de taal levend.

Hebben jullie tips voor iemand die het Fries wil leren?

Nynke: De Friese organisatie ‘Afûk’ biedt taalcursussen aan op verschillende niveau’s. Onze moeder heeft bijvoorbeeld recentelijk, op 55-jarige leeftijd, besloten om een cursus te volgen zodat ze naast het lezen, ook goed Fries schrijven kan. Het Fries is tegenwoordig ook onderdeel van Google Translate. Dat gebeurde door een initiatief waarbij Friezen werd gevraagd of zij wilden meehelpen met het vertalen van woorden en zinnen. Dat hebben ze toen gedaan, en nu kun je woorden van, of naar het Fries vertalen met Google Translate. Misschien is het leuk om daar al eens mee te beginnen.

Wytse Willem: Je kunt ook veel Friese teksten en video’s vinden op de website van de Friese televisiezender Omrop Fryslân.

Zijn er ook initiatieven voor het behoud van de Friese taal?

Nynke: Ja, er is een overkoepelende organisatie van sprekers van minderheidstalen in Europa waarvan een Friese delegatie deel uitmaakt. Daarnaast is er in Leeuwarden de Fryske Akademy gevestigd waar onderzoek naar de Friese taal wordt gedaan. Hun bevindingen kunnen een positieve bijdrage leveren aan het behoud van de Friese taal.

Tenslotte, willen jullie nog iets meegeven aan de lezer?

Nynke: Er zijn in de geschiedenis verschillende pogingen gedaan om iedereen één taal te laten spreken, bijvoorbeeld de kunstmatige taal Esperanto. Ik zou willen benadrukken dat ik de verscheidenheid aan talen juist mooi vindt, ook omdat deze onderdeel is van een cultuur en identiteit. Ik hoop dat we deze talen kunnen behouden. Ik zou tegen iedereen willen zeggen: “Wees trots op de taal die je spreekt, draag hem uit en geef het weer door.” Als ik ooit kinderen krijg, dan zal ik ze altijd in het Fries opvoeden.

Wytse Willem: Ja, daar sluit ik me helemaal bij aan. En dat geldt ook voor dialecten. Een dialect is niet minder mooi, omdat het geen taal wordt genoemd. Ik zou zeggen: “Geef het door aan je kinderen.” Want ja, het voelt toch wel erg mooi om Fries te zijn.

Dat vind ik een mooie afsluiting. Bedankt voor jullie verhaal!